نقد مطالعات سنتی و نوین دربارة فعل مرکب در زبان فارسی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
چکیده
مقولة فعل مرکب در زبان فارسی، از دیرباز تاکنون مورد توجه دستورنویسان و زبان‌شناسان بوده و اغلب این پژوهشگران درباره‌اش بحث کرده و کوشیده‌اند تا ملاک‌های مناسبی برای شناخت آن از فعل ساده ارائه‌دهند. از آن‌جا که با همة این تلاش‌ها، مقولة فعل مرکب همچنان از مباحث مبهم دستور زبان فارسی به‌نظرمی‌رسد، نگارنده کوشیده‌است تا در این مقاله، با تکیه بر اصول دستور توصیفی و ساختگرایی و با مروری بر مطالعات صورت‌گرفته (سنتی و جدید)، مجدداً این موضوع را مورد بررسی قراردهد. شواهد مورد نیاز برای این پژوهش از کتاب‌های درسی و دانشگاهی زبان فارسی معیار امروز (گونة نوشتاری) استخراج شده‌اند و افعال مرکب به‌دست‌آمده از حجم نمونه (هزار صفحه)، طبقه‌بندی و توصیف شده‌اند. از این جامعة آماری، قریب به هزار و دویست و سی فعل به‌دست‌آمده که از این تعداد، دویست و پنجاه و سه فعل، مرکب است. این افعال بر اساس دو فرایند ترکیب و انضمام بررسی و تفکیک شده‌اند. در فرایند ترکیب، بیشترین بسامد از آنِ اسم و همکرد «کردن» است. همچنین در این مقاله، نشان‌داده‌شده‌است که در زبان فارسی به‌دلیل ساختار ترکیبی زبان، گویشوران به سمت افعال ترکیبی، به جای افعال ساده، گرایش بیشتری دارند؛ به این معنی که در زبان فارسی به جای استفاده از صورت سادة افعال، مانند سرخیدن، طلبیدن و... صورت‌های مرکب سرخ‌شدن و طلب‌کردن استعمال‌می‌شود و در این افعال، عنصر فعلی دقیقاً معادل با یک علامت مصدری (یدن) است. بنابراین، وجود فعل مرکب در زبان فارسی انکارناپذیر است. در این مقاله، همچنین برای شناخت افعال مرکب در زبان فارسی، پنج معیار آوایی، سازه‌ای، نحوی، معنایی و ساختاری پیشنهاد شده‌است.
)