پسوندهای فارسی عامیانه و کارکردهای عامیانۀ وندهای فعال زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

 فارسی عامیانه گونه‌ای از فارسی گفتاری است که دارای ویژگی­های چون: شکستگی کلمات، جابه‌جایی حروف و ارکان جمله، استفاده از کلمات ممنوع و ... است و تاکنون پژوهش‌هایی دربارة ماهیت و مشخصه‌های آن صورت گرفته‌است. شکل عامیانة فارسی، از یک سو مأخذ بسیاری از ساخت‌های دستوریِ فارسی نوشتاری معیار است و از سوی دیگر، شماری از وندهای اشتقاقی فارسی نوشتاری معیار را با کارکردهای ویژه‌ای به استخدام خود درآورده‌است. به‌علاوه، فارسی عامیانه، چند وند مخصوص به خود نیز دارد. شناخت وندهای خاص فارسی عامیانه و کارکردهای عامیانة وندهای فعال زبان فارسی، به مترجمان و واژه‌سازان کمک می‌کند تا از این امکانات در کار خود استفاده‌کنند. در این مقاله، امکانات و شیوه‌های واژه‌سازی فارسی عامیانه با تأکید بر وندهای اشتقاقی و کاربرد عامیانة پسوندهای فعال فارسی نوشتاری معیار، مورد بررسی قرارگرفت و مشخص شد که اولاً وندهای ویژة فارسی عامیانه عبارت‌اند از: الو (اخمالو)، اله (تفاله)، اول (چنگول)، اوندی (چرگوندی)، اَکی (دزدکی)، اُ (وِلو)، دانی (هلف‌دانی). ثانیاً این شکل از زبان فارسی، از وندهای «ا»، «ال»، «ای»، «او»، «اور»، «اَک»، «اِ/ ه»، «اِمان»، «چه»، «چی» و «گری» در کارکردهای متعددی استفاده‌کرده که به‌تفصیل به هریک از آن‌ها پرداخته‌شده‌است.

کلیدواژه‌ها


      - جمال‌زاده، سید محمدعلی (۱۳۸۲). فرهنگ لغات عامیانه، به کوشش محمدجعفر محجوب. تهران: سخن.
      - ذوالفقاری، حسن (۱۳۹۷). زبان و ادبیات عامة ایران. تهران: سمت.
      - دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۳۷). لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین. تهران: دانشگاه تهران.
      - ریاحی، محمدامین (۱۳۸۰). فردوسی. تهران: طرح نو.
      - زمردیان، رضا (1349). «ساختمان کلمه در زبان فارسی کنونی»، مجلة جستارهای نوین ادبی، شمارة 21، صص 177- 201.
      - سمایی، سیدمهدی (1385). «یای نسبت در زبان علم و زبان عامیانه». نشریة نامة فرهنگستان، شمارة 30: 2۳0- 2۲0.
      - شریعت، محمدجواد (1375). دستور زبان فارسی. تهران: اساطیر.
      - شمس قیس رازی (1387). المعجم، تصحیح محمد قزوینی، تهران: زوار
      - صادقی، علی‌اشرف (1372). «دربارة فعل‌های جعلی در زبان فارسی». مجموعه‌مقالات سمینار زبان فارسی و زبان علم، (ص ۲۴۵ – ۲۳۶). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
     - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1370 الف). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 1». مجلة نشر دانش، شمارة 64: 1۸- 1۲.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1370 ب). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 2». مجلة نشر دانش، شمارة 65: ۱۲ – ۶.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1370 ج). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 3». مجلة نشر دانش، شمارة 67: ۳۳ – ۲۸.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1371 الف). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 4». مجلة نشر دانش، شمارة 69: ۲۵ – ۲۱.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1371 ب). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 5». مجلة نشر دانش، شمارة 70: ۴۵ – ۳۹.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1371 ج). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 6». مجلة نشر دانش، شمارة 71: ۱۹ – ۱۵.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1371 د). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 7». مجلة نشر دانش، شمارة 72: ۲۳ – ۱۹.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1371 ه). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 8». مجلة نشر دانش، شمارة 74: ۲۹ – ۲۲.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ ( 1372 الف). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 9». مجلة نشر دانش، شمارة 75: ۱۵ – ۹.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1372 ب). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 10». مجلة نشر دانش، شمارة 76: ۲۳ – ۱۵.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1372 ج). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 11». مجلة نشر دانش، از شمارة 77: ۲۵ – ۲۱.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1372 د). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر 12». مجلة نشر دانش، شمارة 79 و 80: ۱۵ – ۱۲.  
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1354). «دربارة بعضی پسوندهای نسبت در فارسی معاصر». جشن‌نامة محمد پروین گنابادی، (ص ۲۶۰ – ۲۴۶). تهران: توس.
      - صمصامی، محمد (1346). کامل‌ترین دستور زبان فارسی دربارة پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی. اصفهان: مشعل.
      - فرشیدورد، خسرو (1357 الف). «نکاتی چند دربارة ترکیب و اشتقاق در زبان عامیانة مردم تهران». نشریة گوهر، شمارة 69- 70: 6۸۵- 6۷۹.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1357 ب). «نکاتی چند دربارة ترکیب و اشتقاق در زبان عامیانة مردم تهران». نشریة گوهر، شمارة 71- 72: ۷۸۳ - ۷۷۹.
      - کشانى، خسرو (1371). اشتقاق پسوندى در زبان فارسى امروز. تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
      - کلباسى، ایران (1380). ساخت اشتقاقى واژه در فارسى امروز. تهران: پژوهشگاه علوم انسانى.
      - مقرّبی، مصطفی (1372). ترکیب در زبان فارسی. تهران: توس.
      - محمد‌حسین ‌بن‌خلف تبریزى (1362). برهان قاطع، تصحیح محمد معین. تهران: امیرکبیر.
      - ـــــــــــ‌‌‌‌‌ــــــــ (1366). تاریخ زبان فارسى. تهران: نشر نو.
      - نجفى، ابوالحسن (1387). فرهنگ فارسی عامیانه. تهران: نیلوفر.
      - نجم‌الغنی‌خان رامپوری (1396). نهج‌الادب، تصحیح زهره مشاوری، دو جلد. تهران: سخن و مرکز نسخه‌پژوهی و تصحیح متن دانشگاه اصفهان.
      - هاجرى، ضیاءالدین (1377). فرهنگ‏ وندهاى زبان فارسى. تهران: آواى نور.
      - همایون‌فرخ، عبدالرحیم (1337). دستور جامع زبان فارسی. تهران: علمی.