تحلیل روایت دفاع مقدس در مجموعه داستان ماه نیمروز نوشتۀ شهریار مندنی‌پور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

مجموعه داستان ماه نیمروز نوشتۀ شهریار مندنی‌پور حاوی هشت داستان کوتاه است. دو داستان‌ «رنگ آتش نیمروزی» و «دریای آرامش» از این مجموعه مستقیماً با دفاع مقدس مرتبط است. در این مقاله به تبیین و تحلیل ساختار روایت و ژرف‌ساخت این دو داستان می‌پردازیم. پس از استخراج پی‌رفت‌ها، به تحلیل ژرف‌ساخت و شیوۀ روایت داستان‌ها پرداخته‌ایم. پی‌رفت مقدماتی و یازده پی‌رفت داستان «رنگ آتش نیمروزی» به‌صورتِ زنجیره‌ای با هم ترکیب شده‌اند. شش پی‌رفت داستان «دریای آرامش» به‌صورتِ زنجیره‌ای با هم ترکیب شده‌اند و ادامۀ منطقی و زمانی یکدیگرند. روایت‌های هر دو داستان، تک محور و ساده هستند و هیچ‌گونه پیچیدگی روایی ندارند. عمق‌بخشی مندنی‌پور به شخصیت‌های جنگی و نظامی نیز بیانگر مصائب جنگ و ضرورت پرهیز از نزاع است. در داستان «رنگ آتش نیمروزی»، ژرف‌ساخت درگیری انسان با حیوان و پیروزی خوی حیوانی و بازگشت انسان به خصلت‌های اولیۀ او نیز متناسب با بیان عوارض و مضرات جنگ است. نویسنده در «دریای آرامش»، جنگ را از منظری دیگر نگریسته است؛ رزمندۀ ایرانی به‌رغمِ کینۀ اولیه‌اش، وقتی با سرباز بی‌اسلحه، بی‌دفاع و نابینای دشمن مواجه می‌‌شود، جنگ را فراموش می‌کند و حس انسانی‌اش بر کینه‌اش می‌چربد و برای نجات دشمن، زندگی‌ خود را به مخاطره می‌‌اندازد. نحوۀ استفادۀ نویسنده از علامت تعلیق در هر دو داستان، بخشی از ساخت داستان و خلاقیّت هنری نویسنده است و صرفاً یک کلیشة نگارشی مشخص نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


برگر، آرتور آسا (1380). روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره، ترجمة محمدرضا لیراوی، چ1، تهران: سروش.
پرینس، جرالد (1391). روایت شناسی (شکل و کارکرد روایت)، ترجمة محمد شهبا، چ1، تهران: مینوی خرد.
تشکری، منوچهر؛ قاسم‌پور، قدرت؛ بخشی، مریم (1394). «تحلیل پیرنگ در داستانهای کوتاه شهریار مندنی‌پور بر مبنای بوطیقای فرمالیسم»، هشتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، 570-551.
تودوروف، تزوتان (1382). بوطیقای ساختارگرا، ترجمة محمد نبوی، چ2، تهران: آگه.
تودوروف، تزوتان (1388). بوطیقای نثر (پژوهش‌هایی نو دربارة حکایت)، ترجمة انوشیروان گنجی‌پور، چ1، تهران: نی.
تولان، مایکل جی (1383). درآمدی نقادانه -زبان‌شناختی بر روایت، ترجمة ابوالفضل حرّی، چ1، تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
تیموری، توحید (1403). «فضاهای هتروتوپیایی (دگرسان) در داستان‌های شهریار مندنی‌پور: خوانشی فضا‌- مکان محور»، نقد ادبی، 17(65)، 49-91.
doi: 10.48311/ lcq.17.65.49
حنیف، محمد (1386). جنگ از سه دیدگاه (نقد و بررسی بیست رمان و داستان بلند جنگ)، چ1، تهران: صریر.
رستمی، فرشته (1389). «ساختار صدا در داستان‌های مندنی‌پور: نقش زاویه دید در صدای داستان»، بوستان ادب، 2(6)، 99-125.
ریمو‌ن‌ـ‌کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمة ابوالفضل حری، چ1، تهران: نیلوفر.
سلطانی، فاطمه؛ خدادادی، نگار (1401). «بررسی مؤلفه‎های پلیدشهری در داستان‌های مدرن مندنی‌پور». پژوهش‌نامه مکتب‎های ادبی، 6(18)، 52-29.
شربتدار، کیوان؛ انصاری، شهره (1391). «گروتسک و ادبیات داستانی، بررسی مفهوم گروتسک و کاوش مصداق‌های آن در داستان‌های کوتاه شهریار مندنی‌پور»، ادبیات پارسی معاصر، 2(2)، 105-121.
کرم‌پور، فرزانه و مهری بهفر (1384). بازتاب1: نقدهایی بر ادبیات داستانی معاصر ایران، چ1، تهران: هیرمند.
کمپبل، جوزف (1377). قدرت اسطوره، ترجمۀ عباس مخبر، چ1، تهران: مرکز.
محمدی، ابراهیم؛ صادقی، سمیه؛ فاروقی هندوالان، جلیل‌اله (1390). «اسطوره‌ای شدن زمان در چند داستان کوتاه شهریار مندنی‌پور»، فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، 19(70)، 137-166.
محمدی، محمد حسین و کریمی، طاهره (1391). پیش نمون و انواع آن در داستان‌های شهریار مندنی پور، دوفصلنامه نقد داستان معاصر فارسی، 1(1)، 96-109.
محمدی، ابراهیم (1392). «برهم‌کنشی اسطوره و استعاره در داستان کوتاه شهریار مندنی‌پور»، فصلنامه متن‌پژوهی ادبی، 17 (58)، 29-45.
مکاریک، ایرناریما (1385). دانشنامه نظریه‌های ادبی، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، چ1، تهران: آگه.
مندنی‌پور، شهریار (1383). ارواح شهرزاد شهرزاد (سازه‌ها، شگردها و فرم‌های داستان نو)، چ1، تهران: ققنوس.
مندنی‌پور، شهریار (1388). ماه نیمروز، چ5، تهران: مرکز.
میرعابدینی، حسن (1386). صدسال داستان نویسی ایران، چ2، تهران: چشمه.
ناصری، شهلا و مالمیر، تیمور (1403). «پیکربندی روایت، کانونی‌سازی و نشانه-معنا‌شناسی داستان کوتاه ماه نیمروز»، پژوهش‌های زبان‌شناسی: نظریه و کاربرد، 2(2)، 49-78. doi: 10.22034/jls.2024.140795.1077